Trong cuộc chiến toàn cầu chống lại biến đổi khí hậu, việc huy động các nguồn lực tài chính khổng lồ là một yêu cầu cấp bách và mang tính sống còn. Giữa bối cảnh đó, các công cụ tài chính sáng tạo đang ngày càng khẳng định vai trò quan trọng, và trái phiếu khí hậu (climate bonds) nổi lên như một giải pháp tiên phong và đầy tiềm năng. Được xem là một nhánh chuyên biệt trong gia đình trái phiếu xanh (green bonds) rộng lớn hơn, trái phiếu khí hậu được thiết kế với mục tiêu rõ ràng: huy động vốn dành riêng cho các dự án có tác động tích cực đến việc giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Đây là cầu nối quan trọng, giúp chuyển dòng vốn từ các nhà đầu tư có ý thức trách nhiệm đến những dự án cụ thể góp phần xây dựng một tương lai carbon thấp, từ phát triển năng lượng tái tạo, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, xây dựng hạ tầng giao thông bền vững đến bảo vệ tài nguyên nước và thúc đẩy các công trình xanh. Sự phát triển mạnh mẽ của loại hình trái phiếu này trong những năm gần đây cho thấy một xu hướng không thể đảo ngược: tài chính bền vững đang trở thành dòng chảy chủ đạo.
Lịch sử hình thành và phát triển của trái phiếu khí hậu
Khái niệm về việc sử dụng công cụ nợ để tài trợ cho các mục tiêu môi trường không hoàn toàn mới, nhưng cột mốc đánh dấu sự ra đời chính thức của trái phiếu khí hậu là vào năm 2007. Ngân hàng Đầu tư Châu Âu (EIB), một định chế tài chính lớn, đã tiên phong phát hành loại trái phiếu đầu tiên trên thế giới có mục tiêu rõ ràng liên quan đến khí hậu, với tên gọi “Climate Awareness Bond” (Trái phiếu Nhận thức về Khí hậu).
Mục đích ban đầu của đợt phát hành này là tập trung huy động vốn cho các dự án năng lượng tái tạo và hiệu quả năng lượng, hai lĩnh vực then chốt trong nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính. Sự kiện này đã đặt nền móng cho một thị trường hoàn toàn mới. Từ bước khởi đầu đó, thị trường trái phiếu khí hậu đã chứng kiến một sự tăng trưởng ngoạn mục, cả về quy mô phát hành lẫn sự đa dạng của các tổ chức phát hành và nhà đầu tư tham gia. Nó nhanh chóng trở thành một phần không thể thiếu trong bức tranh tài chính toàn cầu, đóng góp nguồn vốn quan trọng cho các nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu và thúc đẩy các dự án mang lại lợi ích bền vững lâu dài.
Giải mã trái phiếu khí hậu: Tiêu chuẩn và phân loại quốc tế
Khi thị trường trái phiếu khí hậu phát triển, nhu cầu về một hệ thống phân loại và tiêu chuẩn rõ ràng trở nên cấp thiết. Điều này nhằm đảm bảo tính minh bạch, uy tín và quan trọng nhất là đảm bảo nguồn vốn huy động được thực sự chảy vào các dự án có tác động tích cực đến khí hậu, tránh tình trạng “tẩy xanh” (greenwashing). Một hệ thống phân loại chuẩn hóa giúp nhà đầu tư có cơ sở để đánh giá và so sánh các loại trái phiếu khác nhau, đồng thời tạo dựng niềm tin vào thị trường.
Các tổ chức quốc tế uy tín như Climate Bonds Initiative (CBI) đã đi đầu trong việc xây dựng các bộ tiêu chuẩn và hệ thống phân loại chi tiết. Hệ thống này dựa trên các tiêu chí khoa học, bao gồm việc đánh giá tác động môi trường cụ thể của dự án được tài trợ, xác định các ngưỡng phát thải khí nhà kính phù hợp với các mục tiêu quốc tế, điển hình là mục tiêu giới hạn mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2 độ C (và lý tưởng là 1.5 độ C) so với thời kỳ tiền công nghiệp như đã nêu trong Thỏa thuận Paris (COP21).
Việc phân loại không chỉ giúp xác định tính “xanh” hay “khí hậu” của trái phiếu mà còn định hướng dòng vốn vào những lĩnh vực ưu tiên như năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió, thủy điện nhỏ…), giao thông bền vững (xe điện, giao thông công cộng), quản lý tài nguyên nước hiệu quả, xây dựng các công trình xanh tiết kiệm năng lượng, nông nghiệp thông minh và quản lý đất đai bền vững.
Tiềm năng và động lực tăng trưởng của thị trường
Thị trường trái phiếu khí hậu đã chứng minh sức hấp dẫn và tiềm năng tăng trưởng vượt bậc. Theo dữ liệu từ Climate Bonds Initiative, tổng giá trị trái phiếu khí hậu được phát hành trên toàn cầu đã vượt qua cột mốc ấn tượng 2.000 tỷ USD vào cuối năm 2023. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng từ cả phía tổ chức phát hành lẫn cộng đồng nhà đầu tư đối với công cụ tài chính này.
Các dự báo còn lạc quan hơn, cho thấy quy mô thị trường có thể tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ, tiềm năng đạt mốc 5.000 tỷ USD vào năm 2030. Động lực chính thúc đẩy sự tăng trưởng này đến từ nhiều yếu tố: các chính sách ngày càng quyết liệt của chính phủ các nước nhằm khuyến khích năng lượng tái tạo và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh; nhận thức ngày càng cao của các nhà đầu tư về rủi ro khí hậu và cơ hội từ các khoản đầu tư bền vững; cũng như áp lực từ các bên liên quan yêu cầu doanh nghiệp phải hành động có trách nhiệm hơn với môi trường. Nhu cầu vốn khổng lồ để thực hiện các mục tiêu khí hậu quốc gia và quốc tế cũng là một yếu tố quan trọng thúc đẩy nguồn cung trái phiếu khí hậu.
Bản đồ trái phiếu khí hậu thế giới: Các khu vực và quốc gia dẫn đầu
Sự phát triển của thị trường trái phiếu khí hậu không đồng đều trên khắp thế giới. Hiện tại, Châu Âu và Bắc Mỹ đang là hai khu vực dẫn đầu, chiếm tỷ trọng lớn (gần 60%) trong tổng giá trị phát hành toàn cầu. Điều này phản ánh sự trưởng thành của thị trường tài chính bền vững tại các khu vực này, cùng với các khung chính sách hỗ trợ mạnh mẽ.
Tuy nhiên, khu vực Châu Á cũng đang nổi lên như một động lực tăng trưởng quan trọng. Trung Quốc đã khẳng định vị thế là quốc gia dẫn đầu châu Á và là một trong những nước phát hành trái phiếu khí hậu lớn nhất thế giới, với tổng giá trị phát hành vượt 290 tỷ USD tính đến cuối năm 2022, chiếm một phần đáng kể trong thị trường toàn cầu. Các nền kinh tế lớn khác trong khu vực như Nhật Bản, Ấn Độ và Hàn Quốc cũng đang tích cực tham gia và đóng góp vào sự phát triển của thị trường này, với giá trị phát hành đạt hàng chục tỷ USD. Sự tham gia ngày càng tăng của các quốc gia châu Á cho thấy tiềm năng to lớn và cam kết mạnh mẽ của khu vực trong việc tài trợ cho các giải pháp khí hậu.
Thị trường trái phiếu khí hậu tại Việt Nam: Những bước đi đầu tiên và triển vọng tương lai
So với các thị trường phát triển, thị trường trái phiếu khí hậu tại Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn đầu hình thành và còn khá mới mẻ. Tuy nhiên, những tín hiệu tích cực đầu tiên đã xuất hiện. Việc các định chế tài chính lớn trong nước bắt đầu phát hành các lô trái phiếu xanh nhằm tài trợ cho các dự án năng lượng tái tạo và hiệu quả năng lượng (như trường hợp của VietinBank vào năm 2022 được ghi nhận trong nguồn tin) là những bước đi đáng khích lệ.
Động lực quan trọng nhất cho sự phát triển của thị trường này trong tương lai chính là các cam kết mạnh mẽ của Chính phủ Việt Nam về ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt là mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng không (Net Zero) vào năm 2050 đã được công bố tại Hội nghị COP26. Để hiện thực hóa mục tiêu tham vọng này, Việt Nam sẽ cần huy động một nguồn vốn đầu tư khổng lồ cho quá trình chuyển đổi năng lượng, phát triển hạ tầng xanh và các giải pháp khí hậu khác.
Trái phiếu khí hậu được kỳ vọng sẽ trở thành một kênh huy động vốn quan trọng, thu hút sự tham gia của cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu khí hậu quốc gia. Việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng, các tiêu chuẩn minh bạch và cơ chế hỗ trợ hiệu quả sẽ là chìa khóa để thúc đẩy thị trường này phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam.
Tại sao trái phiếu khí hậu là lựa chọn đầu tư hấp dẫn?
Sức hút của trái phiếu khí hậu không chỉ nằm ở mục tiêu cao cả về môi trường mà còn ở những lợi ích thiết thực mà nó mang lại cho nhà đầu tư. Thứ nhất, đây là cơ hội để đa dạng hóa danh mục đầu tư, hướng dòng tiền vào các lĩnh vực tăng trưởng của tương lai như năng lượng sạch và công nghệ xanh.
Thứ hai, nhiều nghiên cứu cho thấy trái phiếu xanh và trái phiếu khí hậu có thể mang lại lợi suất tài chính cạnh tranh, tương đương hoặc thậm chí tốt hơn so với các loại trái phiếu thông thường có cùng mức độ rủi ro. Thứ ba, việc đầu tư vào trái phiếu khí hậu giúp các tổ chức đáp ứng các yêu cầu ngày càng tăng về tiêu chí Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) từ các cổ đông, khách hàng và cơ quan quản lý.
Cuối cùng, đây là cách để các nhà đầu tư thể hiện cam kết đối với sự phát triển bền vững, đóng góp trực tiếp vào việc giải quyết một trong những thách thức lớn nhất của nhân loại, đồng thời nâng cao uy tín và hình ảnh thương hiệu của mình.
Trái phiếu khí hậu đã chứng tỏ vai trò không thể thiếu như một công cụ tài chính mạnh mẽ, giúp kết nối nhu cầu vốn khổng lồ cho các dự án chống biến đổi khí hậu với nguồn cung vốn dồi dào từ các nhà đầu tư quan tâm đến yếu tố bền vững. Sự tăng trưởng nhanh chóng của thị trường này trên toàn cầu là một tín hiệu đáng mừng, cho thấy dòng tài chính đang dần chuyển hướng sang hỗ trợ một tương lai xanh hơn.
Đối với các quốc gia đang phát triển và cam kết mạnh mẽ với mục tiêu khí hậu như Việt Nam, trái phiếu khí hậu mở ra cơ hội lớn để huy động nguồn lực cần thiết cho quá trình chuyển đổi kinh tế theo hướng carbon thấp. Bằng việc xây dựng một thị trường trái phiếu khí hậu minh bạch, hiệu quả và hấp dẫn, Việt Nam không chỉ có thể đạt được các mục tiêu môi trường tham vọng mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững trong dài hạn. Đây chính là chìa khóa tài chính quan trọng cho kỷ nguyên tăng trưởng xanh phía trước.