Trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang là mối đe dọa nghiêm trọng đến hành tinh xanh của chúng ta, “Tín chỉ Carbon” nổi lên như một công cụ đầy tiềm năng, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững và hiện thực hóa mục tiêu Net Zero. Vậy, Tín chỉ Carbon là gì và vai trò của nó như thế nào trong hành trình hướng đến tương lai xanh?
Mỗi đơn vị Tín chỉ tượng trưng cho quyền phát thải một tấn khí CO2 hoặc lượng khí nhà kính tương đương vào bầu khí quyển. Tuy nhiên, nguồn tài nguyên này không vô tận. Do đó, thị trường Carbon ra đời, tạo ra một sân chơi nơi các tổ chức có thể mua bán Tín chỉ Carbon.
Lịch sử hình thành Thị trường tín chỉ carbon
Năm 1997, Nghị định thư Kyoto về biến đổi khí hậu được thông qua, đánh dấu sự ra đời của thị trường tín chỉ carbon. Theo Nghị định thư này, các quốc gia được phép mua, bán hoặc cho nhau “quyền” phát thải khí nhà kính dư thừa. Từ đó, thị trường chứng nhận phát thải khí nhà kính, hay còn gọi là thị trường tín chỉ carbon, chính thức hình thành.
Mục tiêu cốt lõi của thị trường tín chỉ carbon là từng bước giảm thiểu lượng khí nhà kính thải ra môi trường, góp phần ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.
Tín chỉ carbon là đơn vị quy đổi cho phép người sở hữu phát thải 1 tấn CO2 hoặc lượng khí nhà kính khác tương đương. Một tín chỉ carbon tương đương với 1 tấn CO2tđ (tấn CO2 tiêu chuẩn).
Trên thị trường tín chỉ carbon, các chủ thể tham gia được phân thành hai nhóm chính:
- Nhóm phát thải vượt trần: Doanh nghiệp hoặc quốc gia phát thải vượt quá hạn ngạch cho phép sẽ phải mua thêm tín chỉ carbon từ nhóm còn dư thừa để tránh bị phạt.
- Nhóm dư thừa tín chỉ: Doanh nghiệp hoặc quốc gia giảm phát thải dưới hạn ngạch có thể bán tín chỉ carbon dư thừa cho nhóm phát thải vượt trần.
Giá trị của một tín chỉ carbon biến động theo cung cầu thị trường. Khi nhu cầu mua tín chỉ cao (nhóm phát thải vượt trần tăng), giá tín chỉ sẽ tăng. Ngược lại, khi nguồn cung tín chỉ dồi dào (nhóm dư thừa tín chỉ tăng), giá tín chỉ sẽ giảm.
Hai loại thị trường tín chỉ carbon chính
Hiện nay, thị trường tín chỉ carbon được chia thành hai loại chính:
- Thị trường tín chỉ carbon bắt buộc: Hoạt động theo các cam kết cắt giảm khí nhà kính của các quốc gia tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu. Thị trường này mang tính bắt buộc và chủ yếu sử dụng trong các dự án phát triển sạch, phát triển bền vững hoặc đồng thực hiện.
- Thị trường tín chỉ carbon tự nguyện: Dựa trên cơ sở hợp tác giữa các quốc gia, tổ chức hoặc công ty thông qua các thỏa thuận song phương hoặc đa phương. Trên thị trường này, việc mua bán tín chỉ diễn ra trên cơ sở tự nguyện nhằm đáp ứng các chính sách về môi trường, xã hội và quản trị (ESG) trong phát triển hướng tới giảm phát thải khí nhà kính.
Vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu
Thị trường tín chỉ carbon đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các doanh nghiệp và quốc gia thực hiện cam kết giảm phát thải khí nhà kính, góp phần ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.
- Khuyến khích doanh nghiệp giảm phát thải: Doanh nghiệp có thể sử dụng các biện pháp tiết kiệm năng lượng, chuyển đổi sang công nghệ xanh để giảm phát thải khí nhà kính, từ đó tạo ra nguồn tín chỉ carbon để bán trên thị trường.
- Tạo nguồn lực cho các dự án bảo vệ môi trường: Số tiền thu được từ việc bán tín chỉ carbon có thể được sử dụng để tài trợ cho các dự án bảo vệ môi trường, trồng rừng, phát triển năng lượng tái tạo,…
- Nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu: Hoạt động mua bán tín chỉ carbon góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về tác động của khí thải nhà kính và tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường.
Cách tính toán tín chỉ Carbon
Cách tính toán tín chỉ Carbon phụ thuộc vào mục đích sử dụng và phương pháp áp dụng. Dưới đây là hai phương pháp phổ biến:
Phương pháp 1: Dựa trên hoạt động
- Bước 1: Xác định các hoạt động phát thải KNK: Bao gồm sản xuất công nghiệp, giao thông vận tải, nông nghiệp, lâm nghiệp,…
- Bước 2: Sử dụng hệ số phát thải: Hệ số này được quy định bởi các tổ chức quốc tế hoặc quốc gia để tính toán lượng khí thải KNK cho từng hoạt động cụ thể.
- Bước 3: Tính toán lượng khí thải KNK: Nhân hệ số phát thải với mức tiêu thụ nhiên liệu, nguyên liệu, sản lượng sản phẩm,…
Công thức:
Lượng khí thải KNK = Hệ số phát thải * Mức tiêu thụ/sản lượng
Ví dụ:
Một nhà máy sử dụng 100 tấn than đá trong một năm. Hệ số phát thải của than đá là 2,49 tấn CO2/tấn than đá. Lượng khí thải CO2 của nhà máy là:
Lượng khí thải CO2 = 2,49 tấn CO2/tấn than đá * 100 tấn than đá = 249 tấn CO2.
Để bù đắp cho lượng khí thải này, nhà máy cần mua 249 tín chỉ Carbon.
Phương pháp 2: Dựa trên hiệu suất
- Bước 1: Xác định lượng khí thải KNK trước và sau khi thực hiện dự án giảm phát thải.
- Bước 2: Lượng khí thải giảm được sẽ được chuyển đổi thành tín chỉ Carbon.
Công thức:
Lượng khí thải giảm = Lượng khí thải trước dự án – Lượng khí thải sau dự án
Ví dụ:
Một công ty thực hiện dự án trồng rừng để giảm phát thải KNK. Lượng khí thải trước dự án là 100 tấn CO2/năm. Sau khi thực hiện dự án, lượng khí thải giảm xuống còn 50 tấn CO2/năm. Lượng khí thải giảm được là:
Lượng khí thải giảm = 100 tấn CO2/năm – 50 tấn CO2/năm = 50 tấn CO2/năm
Vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon tại Việt Nam
Bước tiến quan trọng trong chiến lược bảo vệ môi trường
Ngày 07/01/2022, Nghị định 06/2022/NĐ-CP đánh dấu một cột mốc quan trọng trong nỗ lực giảm thiểu khí thải nhà kính và bảo vệ môi trường của Việt Nam. Nghị định này, được xây dựng dựa trên Luật Bảo vệ môi trường, cụ thể hóa các điều khoản liên quan đến giảm nhẹ phát thải khí nhà kính (Điều 91), bảo vệ tầng ozon (Điều 92) và phát triển thị trường carbon (Điều 139).
Lộ trình phát triển thị trường carbon cụ thể
Nghị định 06/2022/NĐ-CP vạch ra lộ trình phát triển thị trường carbon chi tiết, chia thành hai giai đoạn:
Giai đoạn 1: Chuẩn bị và thí điểm (đến hết năm 2027)
- Hoàn thiện khung pháp lý: Xây dựng hệ thống quy định quản lý tín chỉ carbon, hoạt động trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính và vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon.
- Thí điểm cơ chế trao đổi: Triển khai thí nghiệm mô hình trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong các lĩnh vực tiềm năng. Đồng thời, hướng dẫn thực hiện cơ chế này phù hợp với quy định của pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế.
- Thành lập sàn giao dịch: Thiết lập và vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon từ năm 2025.
- Nâng cao nhận thức: Tăng cường các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng và lợi ích của thị trường carbon.
Giai đoạn 2: Vận hành chính thức (từ năm 2028)
- Vận hành sàn giao dịch: Chính thức đưa sàn giao dịch tín chỉ carbon vào hoạt động từ năm 2028.
- Kết nối thị trường: Quy định các thủ tục và tiêu chuẩn để kết nối thị trường carbon trong nước với thị trường khu vực và quốc tế.
Mục tiêu hướng đến
Việc vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon là bước khởi đầu thiết yếu cho việc xây dựng một thị trường carbon hiệu quả và minh bạch tại Việt Nam. Thị trường này đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các doanh nghiệp giảm thiểu phát thải khí nhà kính, góp phần đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Với lộ trình phát triển bài bản và cụ thể, thị trường carbon Việt Nam được kỳ vọng sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ cho các nỗ lực bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu và hướng đến một tương lai phát triển bền vững.