Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, Việt Nam đang nỗ lực thực hiện các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Một trong những công cụ quan trọng để đạt được mục tiêu này là việc hình thành và phát triển thị trường carbon.
Thị trường carbon là một hệ thống giao dịch, trong đó các đơn vị được phép phát thải một lượng khí nhà kính nhất định. Nếu đơn vị nào phát thải vượt quá hạn mức cho phép, họ sẽ phải mua tín chỉ carbon từ các đơn vị khác có lượng phát thải thấp hơn. Cơ chế này tạo ra động lực kinh tế để khuyến khích các doanh nghiệp và tổ chức giảm phát thải, đầu tư vào công nghệ sạch và phát triển bền vững.
Nhận thức được tầm quan trọng của thị trường carbon, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025 phê duyệt Đề án Thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam . Đề án này vạch ra lộ trình cụ thể cho việc hình thành và vận hành thị trường carbon, với mục tiêu thí điểm sàn giao dịch carbon từ năm 2025 và chính thức vận hành vào năm 2029 .
Các loại hàng hóa được giao dịch trên thị trường carbon
Theo Đề án 232/QĐ-TTg, thị trường carbon tại Việt Nam sẽ giao dịch hai loại hàng hóa chính :
- Hạn ngạch phát thải khí nhà kính: Đây là giới hạn tối đa về lượng khí nhà kính mà một doanh nghiệp được phép thải ra trong một khoảng thời gian nhất định. Hạn ngạch này được phân bổ cho các doanh nghiệp thuộc các lĩnh vực phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính theo quy định, có thể được phân bổ miễn phí hoặc thông qua đấu giá.
- Tín chỉ carbon: Chứng chỉ này được xác nhận bởi cơ quan có thẩm quyền, cho phép chủ sở hữu phát thải một lượng khí nhà kính tương đương. Tín chỉ carbon có thể được tạo ra từ các dự án giảm phát thải trong nước hoặc quốc tế, đáp ứng các tiêu chuẩn và quy định của pháp luật Việt Nam và quốc tế. Các loại tín chỉ carbon được giao dịch bao gồm:
- Tín chỉ carbon thu được từ chương trình, dự án giảm phát thải trong nước.
- Tín chỉ carbon thu được từ chương trình, dự án giảm phát thải quốc tế, bao gồm:
- Tín chỉ từ Cơ chế Phát triển Sạch (CDM).
- Tín chỉ từ Cơ chế Tín chỉ Chung (JCM).
- Tín chỉ theo Điều 6 Thỏa thuận Paris.
Các chủ thể tham gia
Thị trường carbon không chỉ dành riêng cho doanh nghiệp mà còn mở ra cơ hội cho các tổ chức, cá nhân tham gia với nhiều vai trò khác nhau:,,,,
- Người bán: Các doanh nghiệp, tổ chức có lượng phát thải thấp hơn hạn ngạch được phép, hoặc các nhà phát triển dự án giảm phát thải.
- Người mua: Các doanh nghiệp, tổ chức có lượng phát thải vượt quá hạn ngạch cho phép.
- Nhà đầu tư: Các tổ chức, cá nhân đầu tư vào tín chỉ carbon với mục đích sinh lời.
- Tổ chức hỗ trợ: Các tổ chức cung cấp dịch vụ tư vấn, xác minh, đăng ký, giao dịch tín chỉ carbon.
>>> Mời bạn xem thêm: Thị trường Tín chỉ carbon: Những điều có thể bạn chưa biết
Lộ trình triển khai thị trường carbon tại Việt Nam
Đề án chia lộ trình triển khai thị trường carbon thành ba giai đoạn chính:
- Giai đoạn 1 (đến trước tháng 6/2025): Hoàn thiện khung khổ pháp lý, xây dựng cơ sở hạ tầng và nâng cao năng lực cho các bên liên quan để sẵn sàng tham gia thị trường carbon .
- Giai đoạn 2 (từ tháng 6/2025 đến hết năm 2028): Vận hành thí điểm sàn giao dịch carbon trong nước, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao năng lực quản lý, vận hành thị trường .
- Giai đoạn 3 (từ năm 2029): Chính thức vận hành sàn giao dịch carbon trong nước, tiếp tục hoàn thiện quy định pháp luật, cơ sở hạ tầng và nâng cao năng lực cho các bên liên quan .
Tổ chức vận hành thị trường carbon:
- Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX): Xây dựng và cung ứng dịch vụ sàn giao dịch carbon trong nước .
- Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSD): Cung ứng dịch vụ lưu ký và thanh toán giao dịch .
- Bộ Tài nguyên và Môi trường: Chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính và các bộ, ngành liên quan xây dựng yêu cầu nghiệp vụ, điều kiện và tiêu chuẩn kỹ thuật cho việc tổ chức, quản lý thị trường carbon
Tiềm năng của thị trường carbon tại Việt Nam
Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn về nguồn cung ứng tín chỉ carbon, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp và năng lượng tái tạo. Ước tính, riêng ngành nông nghiệp có thể tạo ra 57 triệu tín chỉ carbon mỗi năm. Doanh thu toàn cầu từ định giá carbon, bao gồm thuế carbon và hệ thống giao dịch khí thải (ETS), đã đạt 104 tỷ USD vào năm 2023. Việt Nam hiện đang xếp thứ tư trên thế giới về số lượng dự án đang được triển khai theo Cơ chế Phát triển Sạch (CDM), với hơn 250 dự án và hơn 40 triệu tín chỉ carbon được tạo ra từ các dự án liên quan.
Thị trường carbon mang lại nhiều lợi ích cho Việt Nam:
- Thúc đẩy giảm phát thải khí nhà kính: Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch, năng lượng tái tạo, góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26 và hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.,
- Phát triển kinh tế carbon thấp: Tạo động lực cho sự phát triển của các ngành kinh tế xanh, bền vững, góp phần vào quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và tăng trưởng bền vững.
- Nâng cao năng lực cạnh tranh: Giúp doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn về phát thải khí nhà kính, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.,
- Tạo nguồn thu ngân sách: Thông qua việc bán đấu giá hạn ngạch phát thải và tín chỉ carbon, tạo nguồn lực tài chính cho các hoạt động bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
- Thu hút đầu tư xanh: Các cơ chế tài chính xanh đã được tích hợp để hỗ trợ phát triển bền vững. Các nhà đầu tư có thể tận dụng trái phiếu xanh, các sáng kiến tài chính khí hậu và các công cụ tài chính khác để tài trợ cho các dự án carbon, thúc đẩy dòng vốn đầu tư xanh vào Việt Nam.
Năm 2023, Việt Nam đã thực hiện thành công một giao dịch quan trọng, bán 10,3 triệu tấn tín chỉ phát thải CO2 cho Ngân hàng Thế giới với giá gần 1,3 nghìn tỷ đồng (53 triệu USD).
Việc hình thành và phát triển thị trường carbon là một bước tiến quan trọng của Việt Nam trong nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, để thị trường này hoạt động hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân. Đồng thời, cần tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp lý, nâng cao năng lực và nhận thức cho các bên liên quan, đảm bảo thị trường carbon vận hành minh bạch, công bằng và hiệu quả.