Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và thực hiện cam kết Net Zero 2050, tín chỉ carbon nổi lên không chỉ như một công cụ môi trường mà còn là một loại tài sản mới đầy tiềm năng. Tuy nhiên, một câu hỏi quan trọng được đặt ra là: liệu các ngân hàng thương mại tại Việt Nam đã sẵn sàng chấp nhận tín chỉ carbon làm tài sản bảo đảm cho các khoản vay hay chưa? Thực tế hiện nay cho thấy, các tổ chức tín dụng vẫn còn khá dè dặt và thận trọng với loại tài sản này.
Hiểu về tín chỉ carbon và giá trị tài chính tiềm ẩn
Trước khi đi vào các thách thức, cần hiểu rõ bản chất của tín chỉ carbon. Về cơ bản, mỗi tín chỉ carbon đại diện cho việc giảm thiểu hoặc loại bỏ một tấn khí CO2 (hoặc lượng khí nhà kính khác quy đổi tương đương – CO2e) khỏi khí quyển. Chúng được tạo ra từ các dự án thân thiện với môi trường như trồng rừng, phát triển năng lượng tái tạo, xử lý chất thải hiệu quả… Không chỉ mang ý nghĩa về mặt môi trường, tín chỉ carbon còn có thể được mua bán, trao đổi trên thị trường, tạo ra một giá trị tài chính nhất định. Với tiềm năng lớn về phát triển rừng và năng lượng tái tạo, Việt Nam được đánh giá là có cơ hội tạo ra nguồn cung tín chỉ carbon dồi dào, mở ra khả năng biến chúng thành một loại tài sản có giá trị, có thể sử dụng trong các giao dịch tài chính.
Rào cản pháp lý và thực tiễn: tại sao ngân hàng còn e dè?
Mặc dù tiềm năng là có, nhưng việc đưa tín chỉ carbon vào danh mục tài sản bảo đảm được ngân hàng chấp nhận đang vấp phải nhiều rào cản đáng kể cả về mặt pháp lý lẫn thực tiễn vận hành.
Vướng mắc về khung pháp lý cho tài sản bảo đảm
Theo TS. Lê Thị Giang từ Đại học Luật Hà Nội, một điểm nghẽn lớn hiện nay là pháp luật Việt Nam chưa có quy định cụ thể ghi nhận tín chỉ carbon là một loại tài sản bảo đảm trong các giao dịch tín dụng ngân hàng, dù nó đã bước đầu được thừa nhận về mặt thương mại. Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty luật AnVi, phân tích thêm rằng, về nguyên tắc, tài sản bảo đảm cần đáp ứng hai tiêu chí: có quyền sở hữu hợp pháp và không bị cấm giao dịch. Pháp luật hiện hành đã cho phép tài sản hình thành trong tương lai được dùng làm bảo đảm, và về lý thuyết, tài sản số hay tín chỉ carbon hoàn toàn có thể được xem xét là hợp pháp. Tuy nhiên, sự thiếu vắng các quy định hướng dẫn chi tiết, cụ thể dành riêng cho loại tài sản mới này trong lĩnh vực ngân hàng khiến các tổ chức tín dụng gặp khó khăn trong việc áp dụng và tạo ra tâm lý e ngại.
Thách thức trong định giá và quản lý rủi ro biến động
Một trong những trở ngại lớn nhất mang tính thực tiễn là việc định giá tài sản tín chỉ carbon. Ông Trương Thanh Đức nhấn mạnh, việc ngân hàng nhận thế chấp ngân hàng đối với tín chỉ carbon cần hết sức thận trọng vì loại tài sản này rất khó định giá một cách ổn định và có biến động giá rất mạnh. Thị trường carbon Việt Nam hiện vẫn đang trong giai đoạn sơ khai, thiếu các cơ sở dữ liệu giá đáng tin cậy, thiếu các phương pháp và tiêu chuẩn định giá được công nhận rộng rãi. Sự đa dạng về loại dự án, tiêu chuẩn chứng nhận, và tính chất không đồng nhất của các tín chỉ càng làm phức tạp thêm công tác định giá. Rủi ro thị trường và biến động giá trị là mối lo ngại hàng đầu, theo ông Đỗ Giang Nam, Thành viên Hội đồng thành viên VAMC, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng duy trì giá trị bảo đảm của khoản vay.
Trách nhiệm pháp lý nghiêm ngặt của ngân hàng
Hoạt động ngân hàng tại Việt Nam chịu sự quản lý pháp lý rất chặt chẽ. Luật sư Trương Thanh Đức đặc biệt lưu ý đến Điều 206 Bộ luật Hình sự, quy định về tội vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng. Theo đó, nếu ngân hàng định giá tài sản bảo đảm sai lệch lớn, gây thiệt hại, người có trách nhiệm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Quy định nghiêm khắc này càng làm gia tăng sự thận trọng của các ngân hàng khi xem xét chấp nhận các loại tài sản mới, đặc biệt là những tài sản có tính biến động cao và khó định giá như tín chỉ carbon.
Lộ trình phát triển thị trường carbon và hành lang pháp lý tại Việt Nam
Để tín chỉ carbon có thể trở thành tài sản bảo đảm được chấp nhận rộng rãi, Việt Nam đang nỗ lực xây dựng các nền tảng cần thiết cả về pháp lý và thị trường.
Hoàn thiện khung pháp lý: điều kiện cần
Theo ông Đỗ Giang Nam (VAMC), nhà nước đang trong quá trình xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý đối với các loại tài sản mới như tài sản số và tín chỉ carbon. Việc này được xem là điều kiện cần thiết, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để các tổ chức tín dụng có thể xem xét, tiếp nhận các loại tài sản này làm bảo đảm cho các khoản vay. Một khung pháp lý đầy đủ sẽ quy định rõ về quyền sở hữu, điều kiện giao dịch, thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm, và cơ chế xử lý tài sản khi có rủi ro xảy ra đối với tín chỉ carbon.
Xây dựng thị trường giao dịch carbon: hướng tới năm 2028
Song song với việc hoàn thiện pháp lý, việc xây dựng và vận hành thị trường carbon Việt Nam một cách hiệu quả là yếu tố then chốt. Mục tiêu của Việt Nam là đến năm 2028 sẽ hình thành đầy đủ sàn giao dịch tín chỉ carbon. Ông Đỗ Giang Nam nhấn mạnh, một thị trường hoạt động minh bạch, sôi động với cơ chế giá rõ ràng, các công cụ giao dịch chuẩn hóa và tính thanh khoản cao sẽ cung cấp cho ngân hàng các công cụ pháp lý và thương mại cần thiết để định giá và xử lý tài sản bảo đảm là tín chỉ carbon một cách hiệu quả hơn trong trường hợp phát sinh nợ xấu. Sự ổn định về giá và khả năng chuyển đổi thành tiền mặt dễ dàng trên thị trường là điều kiện quan trọng để giảm thiểu rủi ro cho bên nhận thế chấp.
Quyền tự chủ và năng lực quản trị rủi ro của ngân hàng: điều kiện đủ
Ngay cả khi khung pháp lý hoàn thiện và thị trường carbon vận hành, việc chấp nhận tín chỉ carbon làm tài sản bảo đảm vẫn phụ thuộc vào quyết định tự chủ của từng tổ chức tín dụng. Ông Đỗ Giang Nam cho rằng đây là “điều kiện đủ”. Mỗi ngân hàng cần tự đánh giá khả năng quản lý rủi ro của mình, bao gồm năng lực thẩm định dự án tạo tín chỉ, năng lực định giá tín chỉ, khả năng theo dõi biến động thị trường và năng lực xử lý tài sản khi cần thiết. Chỉ khi các ngân hàng cảm thấy tự tin vào khả năng quản trị rủi ro liên quan đến loại tài sản đặc thù này, tín chỉ carbon mới thực sự có cơ hội được chấp nhận rộng rãi.
Tương lai của tín chỉ carbon trong hệ sinh thái tài chính xanh Việt Nam
Nhìn về dài hạn, tín chỉ carbon mang trong mình tiềm năng lớn để trở thành một phần quan trọng của hệ sinh thái tài chính xanh tại Việt Nam.
Cơ hội và tiềm năng không thể bỏ lỡ
Việc công nhận và sử dụng tín chỉ carbon làm tài sản bảo đảm sẽ mở ra nhiều cơ hội. Nó có thể giúp các doanh nghiệp thực hiện các dự án xanh, dự án giảm phát thải (vốn là nguồn tạo ra tín chỉ) dễ dàng tiếp cận nguồn vốn tín dụng hơn. Điều này sẽ thúc đẩy đầu tư xanh, hỗ trợ Việt Nam thực hiện các mục tiêu về kinh tế xanh và cam kết Net Zero 2050. Nó cũng tạo ra một loại tài sản mới, làm phong phú thêm thị trường tài chính và các sản phẩm tín dụng. Việc bắt kịp xu hướng quốc tế trong việc công nhận giá trị tài chính của tín chỉ carbon cũng giúp nâng cao vị thế của thị trường tài chính Việt Nam.
Các yếu tố then chốt cho sự thành công
Để tiềm năng này trở thành hiện thực, cần có sự hội tụ của nhiều yếu tố. Thứ nhất, một khung pháp lý rõ ràng, đầy đủ và cụ thể cho việc sử dụng tín chỉ carbon làm tài sản bảo đảm. Thứ hai, một thị trường carbon hoạt động hiệu quả, minh bạch, có tính thanh khoản và cung cấp cơ chế giá đáng tin cậy. Thứ ba, cần xây dựng các phương pháp, tiêu chuẩn định giá chuyên nghiệp và được chấp nhận rộng rãi cho tín chỉ carbon. Thứ tư, các ngân hàng cần nâng cao năng lực quản lý rủi ro và phát triển các công cụ phù hợp cho loại tài sản này. Cuối cùng, cần có sự phối hợp đồng bộ và nâng cao năng lực cho tất cả các bên liên quan, từ cơ quan quản lý, tổ chức tín dụng, doanh nghiệp đến các đơn vị tư vấn, thẩm định.
Hiện tại, các ngân hàng Việt Nam vẫn giữ thái độ thận trọng đối với việc chấp nhận tín chỉ carbon làm tài sản bảo đảm, và sự thận trọng này là cần thiết trong bối cảnh khung pháp lý chưa hoàn chỉnh và thị trường carbon còn non trẻ. Tuy nhiên, không thể phủ nhận tiềm năng to lớn của loại tài sản này trong tương lai, đặc biệt khi Việt Nam đang đẩy mạnh tài chính xanh và hướng tới Net Zero 2050. Quá trình hoàn thiện hành lang pháp lý, cùng với việc xây dựng và vận hành hiệu quả sàn giao dịch tín chỉ carbon dự kiến vào năm 2028, được kỳ vọng sẽ tháo gỡ các nút thắt hiện tại. Hành trình để tín chỉ carbon trở thành một tài sản bảo đảm phổ biến đòi hỏi thời gian, sự chuẩn bị kỹ lưỡng và nỗ lực chung từ các cơ quan quản lý, hệ thống ngân hàng và các chủ thể tham gia thị trường, nhằm đảm bảo cả tính pháp lý rõ ràng lẫn sự ổn định về giá trị và khả năng quản lý rủi ro hiệu quả.