Trong những năm gần đây, báo cáo Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) đã chuyển mình từ một khái niệm dành riêng cho các nhà đầu tư quan tâm đến tính bền vững trở thành một yêu cầu ngày càng phổ biến đối với các doanh nghiệp thuộc mọi quy mô và lĩnh vực. Ban đầu, các tiêu chí ESG được phát triển chủ yếu nhằm đánh giá mức độ công bố thông tin liên quan đến các yếu tố phi tài chính của các công ty niêm yết, giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định.
Tuy nhiên, cùng với sự gia tăng nhận thức toàn cầu về biến đổi khí hậu, bất bình đẳng xã hội và tầm quan trọng của quản trị doanh nghiệp tốt, nhu cầu về thông tin ESG minh bạch và đáng tin cậy đã lan rộng đến nhiều nhóm đối tượng hơn, bao gồm người tiêu dùng, nhân viên, cơ quan quản lý và cộng đồng. Điều này thúc đẩy ngày càng nhiều doanh nghiệp thực hiện và công bố báo cáo ESG, xem đây không chỉ là nghĩa vụ mà còn là cơ hội để thể hiện cam kết phát triển bền vững và tạo dựng lòng tin.
Mặc dù hiện tại chưa có một bộ tiêu chuẩn ESG duy nhất được áp dụng toàn cầu, nhưng đã có sự đồng thuận chung về các chủ đề cốt lõi mà ESG bao hàm. Do đó, việc áp dụng các khung báo cáo được quốc tế công nhận trở nên quan trọng để đảm bảo tính nhất quán và giá trị cho thông tin được công bố.
Tại sao cần một quy trình chuẩn mực để lập báo cáo ESG?
Mặc dù về lý thuyết, một doanh nghiệp hoàn toàn có thể tự mình biên soạn một bản báo cáo về các hoạt động liên quan đến môi trường, xã hội và quản trị, nhưng việc tuân theo một quy trình chuẩn mực, áp dụng các khung hướng dẫn quốc tế và xem xét việc xác minh bởi bên thứ ba độc lập sẽ mang lại giá trị vượt trội. Một quy trình bài bản giúp đảm bảo tính đầy đủ, chính xác và đáng tin cậy của thông tin được báo cáo.
Việc áp dụng các khung tiêu chuẩn như GRI hay SASB cung cấp một cấu trúc rõ ràng, giúp doanh nghiệp xác định các chỉ số cần thiết, phương pháp đo lường nhất quán, từ đó tạo ra các báo cáo có thể so sánh được qua các năm và so sánh được với các doanh nghiệp khác trong cùng ngành. Điều này cực kỳ quan trọng đối với các nhà đầu tư và các bên liên quan khác khi họ cần đánh giá hiệu quả hoạt động ESG.
Hơn nữa, quy trình lập báo cáo chuẩn mực, đặc biệt là khi có sự tham gia đánh giá tính trọng yếu và thu thập dữ liệu kỹ lưỡng, sẽ giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về các rủi ro và cơ hội liên quan đến ESG trong chính hoạt động của mình, từ đó đưa ra các quyết định chiến lược tốt hơn. Cuối cùng, một báo cáo được xây dựng bài bản và có thể được xác minh sẽ gia tăng đáng kể lòng tin của các bên liên quan, nâng cao uy tín và hình ảnh của doanh nghiệp trên thị trường.
Hành trình xây dựng báo cáo ESG: các bước thực hiện chi tiết
Việc lập một báo cáo ESG chất lượng đòi hỏi một quá trình đầu tư về thời gian, nguồn lực và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận trong doanh nghiệp. Mặc dù quy trình cụ thể có thể khác nhau tùy thuộc vào quy mô, ngành nghề và mức độ trưởng thành về ESG của từng công ty, nhưng nhìn chung bao gồm các bước cơ bản sau:
Bước 1: Lựa chọn la bàn định hướng – khung báo cáo ESG
Bước khởi đầu quan trọng là lựa chọn một hoặc nhiều khung báo cáo (frameworks) hoặc tiêu chuẩn (standards) ESG để làm kim chỉ nam. Các khung này cung cấp hướng dẫn chi tiết về cách xác định nội dung cần báo cáo, các chỉ số cần đo lường và cách trình bày thông tin.
Hiện nay, có nhiều khung báo cáo phổ biến được quốc tế công nhận, trong đó Global Reporting Initiative (GRI) tập trung vào tác động của doanh nghiệp đối với nền kinh tế, môi trường và xã hội, còn Sustainable Accounting Standards Board (SASB) tập trung vào các thông tin ESG có khả năng ảnh hưởng đến tình hình tài chính của doanh nghiệp theo từng ngành cụ thể. Bên cạnh đó, còn có các khung và tiêu chuẩn khác như GHG Protocol (tập trung vào kiểm kê khí nhà kính), IFRS Sustainability Disclosure Standards (do ISSB ban hành, hướng tới nhà đầu tư), UN Global Compact (các nguyên tắc về nhân quyền, lao động, môi trường, chống tham nhũng), và IIRC (khung báo cáo tích hợp).
Việc lựa chọn khung nào phụ thuộc vào nhiều yếu tố: đặc thù ngành nghề kinh doanh, mục tiêu cụ thể của báo cáo (ví dụ: thu hút đầu tư, đáp ứng yêu cầu khách hàng, tuân thủ quy định), đối tượng độc giả chính, và nguồn lực của doanh nghiệp. Một yếu tố cốt lõi trong việc lựa chọn nội dung báo cáo là “tính trọng yếu” (materiality). Không phải tất cả các vấn đề ESG đều có mức độ quan trọng như nhau đối với mọi doanh nghiệp.
Ví dụ, quản lý tài nguyên nước có thể rất trọng yếu đối với một công ty đồ uống, nhưng ít quan trọng hơn đối với một công ty phần mềm. Do đó, doanh nghiệp cần thực hiện đánh giá tính trọng yếu để xác định những vấn đề ESG nào có ảnh hưởng đáng kể nhất đến hoạt động kinh doanh của mình và đồng thời được các bên liên quan quan tâm nhất, từ đó tập trung báo cáo vào các vấn đề này. Dù việc tuân thủ các khung báo cáo thường là tự nguyện, nhưng việc áp dụng chúng mang lại cấu trúc, sự nhất quán và khả năng so sánh, làm tăng giá trị đáng kể cho báo cáo.
Bước 2: Triển khai thực hiện – từ thu thập dữ liệu đến hoàn thiện nội dung
Sau khi đã xác định được các vấn đề ESG trọng yếu và lựa chọn khung báo cáo phù hợp, doanh nghiệp sẽ bước vào giai đoạn triển khai thực hiện, bao gồm các khâu nhỏ hơn:
- Giai đoạn chuẩn bị: Bắt đầu bằng việc xây dựng một bản phác thảo hay đề cương chi tiết cho báo cáo. Đề cương này nên vạch ra cấu trúc tổng thể, các chương mục chính (thường xoay quanh các chủ đề trọng yếu hoặc ba trụ cột E-S-G), và các yếu tố quan trọng cần được trình bày. Việc lập một “kho dữ liệu” (data inventory) – danh sách tất cả các chỉ số và thông tin ESG cần thu thập – cũng rất hữu ích để đảm bảo không bỏ sót thông tin quan trọng và quản lý quá trình thu thập hiệu quả hơn.
- Giai đoạn thu thập dữ liệu: Đây thường là giai đoạn phức tạp và đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ nhất. Đội ngũ phụ trách ESG (nếu có) hoặc nhân sự được giao nhiệm vụ cần làm việc sát sao với các bộ phận liên quan trong toàn tổ chức (như nhân sự, tài chính, vận hành, môi trường, mua hàng…) để thu thập dữ liệu cần thiết. Thách thức lớn ở giai đoạn này là tính sẵn có, độ tin cậy và tính nhất quán của dữ liệu, đặc biệt là đối với các thông tin phi tài chính. Để đảm bảo chất lượng, doanh nghiệp nên cân nhắc áp dụng quy trình kiểm toán nội bộ hoặc thuê bên thứ ba độc lập để xác thực một số dữ liệu quan trọng. Việc ứng dụng các phần mềm chuyên dụng cho báo cáo ESG cũng có thể giúp tự động hóa và đơn giản hóa quy trình thu thập, quản lý dữ liệu.
- Giai đoạn hoàn thiện báo cáo: Khi đã có đầy đủ dữ liệu, bước tiếp theo là phân tích và biên soạn nội dung báo cáo. Báo cáo không chỉ đơn thuần là liệt kê số liệu mà cần xây dựng một câu chuyện mạch lạc, thể hiện rõ chiến lược ESG của công ty, các chính sách liên quan, các hành động đã triển khai và kết quả đạt được (cả thành công và thách thức) đối với các vấn đề trọng yếu. Ngôn ngữ cần rõ ràng, súc tích và phù hợp với đối tượng độc giả. Việc lấy ý kiến từ các bộ phận như marketing, truyền thông, pháp lý là cần thiết để đảm bảo tính nhất quán về thông điệp và tuân thủ các quy định. Cuối cùng, sau khi nội dung được phê duyệt, việc thiết kế báo cáo với các yếu tố trực quan như biểu đồ, đồ thị, hình ảnh sẽ giúp thông tin trở nên dễ tiếp cận và hấp dẫn hơn đối với người đọc.
Bước 3: Gia tăng độ tin cậy – xác minh báo cáo bởi bên thứ ba
Để nâng cao hơn nữa giá trị và độ tin cậy của báo cáo ESG, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn lớn hoặc các công ty hướng tới các chuẩn mực cao nhất, lựa chọn thực hiện xác minh (verification) hoặc đảm bảo (assurance) báo cáo bởi một bên thứ ba độc lập. Một số khung báo cáo như GRI cũng khuyến nghị mạnh mẽ việc này. Mục đích của việc xác minh là cung cấp cho các bên liên quan một sự đảm bảo độc lập rằng các thông tin được trình bày trong báo cáo là trung thực, chính xác và được thu thập, tổng hợp theo đúng quy trình đã công bố.
Các đơn vị thực hiện xác minh thường là các công ty kiểm toán lớn hoặc các tổ chức chứng nhận chuyên biệt có kinh nghiệm về ESG. Quá trình xác minh bao gồm việc rà soát quy trình thu thập dữ liệu, kiểm tra tính chính xác của số liệu, đánh giá mức độ tuân thủ khung báo cáo đã chọn. Bên cạnh các đơn vị thực hiện xác minh trực tiếp, còn có các tổ chức đóng vai trò tư vấn chiến lược (như GlobeScan, Gartner Supply Chain được đề cập trong nguồn) hoặc các tổ chức thực hiện đánh giá và xếp hạng ESG dựa trên thông tin công bố (như CDP, S&P Dow Jones Sustainability Index). Việc có được sự xác minh từ một bên thứ ba uy tín sẽ giúp báo cáo ESG của doanh nghiệp có trọng lượng hơn rất nhiều trong mắt nhà đầu tư và các bên liên quan khác.
Bối cảnh lập báo cáo ESG tại Việt Nam: Những đặc thù riêng
Tại Việt Nam, thực tiễn lập báo cáo ESG có sự khác biệt tùy thuộc vào loại hình doanh nghiệp và mức độ tiếp cận với các chuẩn mực quốc tế. Đối với các công ty con của các tập đoàn đa quốc gia đang hoạt động tại Việt Nam, thường có hai cách tiếp cận chính.
Một là, công ty con sẽ lập một báo cáo ESG riêng cho hoạt động tại thị trường Việt Nam, thường dựa trên một khung mẫu hoặc hướng dẫn chung từ tập đoàn mẹ, nhưng có thể điều chỉnh một số nội dung cho phù hợp với bối cảnh và các vấn đề trọng yếu tại địa phương (tùy theo quy định của tập đoàn). Các báo cáo này thường được thẩm định nội bộ trong tập đoàn, và chỉ báo cáo tổng hợp toàn cầu của tập đoàn mẹ mới cần đến sự xác minh của bên thứ ba độc lập.
Hướng thứ hai, phổ biến hơn ở các công ty con có quy mô nhỏ hơn hoặc mức độ tự chủ thấp hơn, là không lập báo cáo riêng mà chỉ có trách nhiệm thu thập và cung cấp dữ liệu ESG theo yêu cầu để hợp nhất vào báo cáo chung của toàn tập đoàn.
Đối với các doanh nghiệp hoàn toàn trong nước, quy trình lập báo cáo ESG về cơ bản có thể tuân theo các bước đã nêu ở trên. Tuy nhiên, mức độ áp dụng các khung chuẩn quốc tế và việc thực hiện xác minh bởi bên thứ ba còn khá đa dạng, phụ thuộc vào yêu cầu của thị trường, định hướng của ban lãnh đạo và nguồn lực của công ty.
Hiện nay, nhận thức về tầm quan trọng của ESG ngày càng tăng, đặc biệt là với các công ty niêm yết dưới sự khuyến khích của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và nhu cầu từ các quỹ đầu tư. Do đó, ngày càng có nhiều doanh nghiệp nội địa bắt đầu hành trình lập báo cáo ESG, nhiều đơn vị lựa chọn thuê các công ty tư vấn chuyên nghiệp để hỗ trợ từ những bước đầu tiên như lựa chọn khung báo cáo, đánh giá trọng yếu, đo đạc phát thải, cho đến việc xây dựng báo cáo hoàn chỉnh và thậm chí là hỗ trợ xác minh.
Lập báo cáo ESG không còn là một hoạt động mang tính hình thức mà đã trở thành một cấu phần quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững của nhiều doanh nghiệp. Để báo cáo thực sự mang lại giá trị, việc tuân thủ một quy trình bài bản, lựa chọn và áp dụng các khung báo cáo quốc tế phù hợp, tập trung vào các vấn đề trọng yếu, đảm bảo tính chính xác của dữ liệu và cân nhắc việc xác minh bởi bên thứ ba là những yếu tố then chốt.
Mặc dù hành trình này đòi hỏi sự đầu tư và nỗ lực, nhưng một báo cáo ESG chất lượng và minh bạch sẽ là công cụ đắc lực giúp doanh nghiệp tăng cường uy tín, quản lý rủi ro hiệu quả, thu hút đầu tư, giữ chân nhân tài và đóng góp tích cực vào một tương lai bền vững hơn.