Làn sóng chuyển đổi xanh đang làm rung chuyển mọi lĩnh vực, buộc doanh nghiệp phải hành động nếu không muốn bị bỏ lại phía sau. Những mô hình kinh doanh cũ kỹ đang dần bị thay thế bằng tư duy bền vững, minh bạch và có trách nhiệm. Trong bối cảnh đó, kế toán xanh nổi lên như một giải pháp chiến lược, giúp doanh nghiệp tái cấu trúc từ bên trong và tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn. Bài viết sau sẽ phân tích sâu hơn về vai trò và tiềm năng của kế toán xanh trong hành trình chuyển mình của doanh nghiệp.
Kế toán xanh là gì?
Kế toán xanh là công cụ ghi chép chi phí môi trường, phản ánh mối quan hệ giữa doanh nghiệp và yếu tố sinh thái trong quá trình hoạt động. Xuất phát từ sau Hội nghị Thượng đỉnh Môi trường Thế giới tại Stockholm năm 1972, khái niệm này nhanh chóng lan rộng tại các quốc gia phát triển, trong đó có Mỹ, Đức và Nhật Bản, rồi tiến tới các nền kinh tế đang phát triển như Indonesia, Argentina hay Việt Nam.
Theo hướng tiếp cận hiện đại, kế toán xanh tích hợp dữ liệu tài chính và phi tài chính về môi trường, từ đó đo lường chi phí ngầm (hidden costs), lợi ích gián tiếp, cũng như tác động sinh thái dài hạn. Điều này giúp doanh nghiệp không chỉ quản lý tài chính hiệu quả hơn mà còn xây dựng chiến lược phát triển phù hợp với các chuẩn mực ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị), một yếu tố đang được nhà đầu tư toàn cầu đặc biệt quan tâm.
Khác với kế toán truyền thống vốn tập trung vào lợi nhuận ngắn hạn, kế toán xanh còn tính đến giá trị tài nguyên thiên nhiên, chi phí xử lý ô nhiễm, chi phí phục hồi sinh thái và các khoản đầu tư vào công nghệ xanh. Đây là lý do nhiều doanh nghiệp tại Canada, Singapore hay Hàn Quốc đã sớm áp dụng hệ thống kế toán môi trường (Environmental Accounting) nhằm đáp ứng các cam kết giảm phát thải và bảo vệ sinh thái.
Tại Việt Nam, kế toán xanh bước đầu được quan tâm trong bối cảnh doanh nghiệp phải đáp ứng tiêu chuẩn carbon thấp, báo cáo phát triển bền vững, và minh bạch hóa các hoạt động môi trường. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là thiếu hệ thống chỉ số thống nhất, dữ liệu môi trường còn rời rạc và chưa được nội luật hóa đầy đủ.
Do đó, để thúc đẩy kế toán xanh trong doanh nghiệp, cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng, đào tạo nhân lực chuyên sâu và phát triển công cụ đo lường phù hợp. Khi đó, kế toán xanh không chỉ là “cơ hội vàng” cho doanh nghiệp chuyển mình, mà còn là một chiến lược dài hạn để tiến tới nền kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.
Lợi ích của kế toán xanh
Việc triển khai kế toán xanh không đơn thuần là một bước tiến về mặt kỹ thuật kế toán, mà còn là chiến lược nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Khác với kế toán truyền thống – vốn chỉ phản ánh các yếu tố tài chính – kế toán môi trường, một nhánh cụ thể của kế toán xanh, cung cấp bức tranh toàn diện hơn về chi phí – lợi ích trong mối liên hệ với môi trường.
Thứ nhất, kế toán xanh giúp doanh nghiệp lượng hóa được các chi phí ẩn liên quan đến môi trường như xử lý chất thải, tiêu hao nguyên vật liệu, chi phí phát sinh do ô nhiễm. Khi các dữ liệu này được phản ánh rõ ràng trong hệ thống kế toán, doanh nghiệp có thể tối ưu hóa nguồn lực, giảm chi phí sản xuất và tăng hiệu quả vận hành.
Thứ hai, thông tin từ kế toán xanh hỗ trợ ban lãnh đạo trong việc đưa ra quyết định đầu tư theo hướng tiết kiệm năng lượng, sử dụng nguyên liệu tái tạo và chuyển đổi sang mô hình kinh doanh tuần hoàn. Đây là lợi thế dài hạn trong bối cảnh các tiêu chuẩn ESG và yêu cầu tuân thủ luật môi trường ngày càng khắt khe.
Cuối cùng, việc minh bạch hóa các thông tin môi trường thông qua kế toán xanh giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín, tạo niềm tin với nhà đầu tư, cổ đông và các tổ chức tài chính quốc tế. Không chỉ góp phần củng cố thương hiệu, điều này còn mở rộng cơ hội tiếp cận vốn xanh, thị trường xuất khẩu và hợp tác bền vững.
Thách thức, rào cản trong vận dụng kế toán xanh
Dù kế toán xanh đang trở thành xu hướng tất yếu trong bối cảnh toàn cầu hóa phát triển bền vững, hành trình đưa mô hình này vào thực tiễn tại Việt Nam vẫn gặp nhiều lực cản mang tính hệ thống và nhận thức.
1. Khuôn khổ pháp lý chưa hoàn chỉnh
Hệ thống văn bản pháp luật hiện hành vẫn chưa cập nhật đầy đủ các yêu cầu đối với kế toán môi trường. Chuẩn mực kế toán, quy chế tài chính chưa phản ánh rõ các chi phí môi trường như xử lý chất thải, khắc phục sự cố sinh thái, hay đền bù thiệt hại. Điều này khiến doanh nghiệp khó tích hợp thông tin môi trường vào hệ thống báo cáo tài chính — một yếu tố thiết yếu trong báo cáo bền vững.
2. Hạn chế trong hệ thống tài khoản và chứng từ
Chi phí môi trường thường được “ẩn” trong các khoản mục chung như chi phí quản lý doanh nghiệp, gây khó khăn cho việc phân tích, đo lường hiệu quả môi trường. Hệ thống kế toán hiện chưa tách bạch được các chi phí như cải tạo môi trường, thu gom chất thải hay khắc phục ô nhiễm, làm giảm tính minh bạch trong kế toán chi phí môi trường.
3. Thiếu mô hình kế toán xanh phù hợp
Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa có năng lực tài chính để thiết lập hệ thống kế toán chuyên biệt cho môi trường. Việc thiếu đội ngũ kế toán môi trường, cũng như mô hình quản trị tích hợp giữa tài chính và môi trường, khiến quản trị tài chính xanh trở nên khó triển khai đồng bộ.
4. Tâm lý né tránh chi phí
Chi phí đầu tư cho bảo vệ môi trường bị nhìn nhận là gánh nặng hơn là lợi thế cạnh tranh. Nhiều doanh nghiệp lựa chọn sản xuất nhanh, giá rẻ, thay vì quan tâm đến vòng đời sản phẩm hay tác động môi trường trong hoạt động kinh doanh. Điều này đi ngược với nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền” và cản trở quá trình chuyển đổi xanh.
5. Thiếu nhân lực kế toán xanh chất lượng
Nguồn nhân lực kế toán hiện nay chủ yếu được đào tạo theo hướng truyền thống. Các kỹ năng về đo lường tác động môi trường, phân tích chi phí-vòng đời sản phẩm hay xây dựng báo cáo ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) vẫn còn thiếu vắng trong chương trình đào tạo. Đây là khoảng trống lớn cần lấp đầy nếu muốn phổ cập kế toán phát triển bền vững.
>>> Xem thêm: Tín dụng xanh: Đòn bẩy tài chính cho tương lai bền vững của Việt Nam
Thúc đẩy ứng dụng kế toán xanh gắn với mục tiêu phát triển bền vững tại Việt Nam
Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển dịch mạnh mẽ sang mô hình kinh tế xanh và ưu tiên phát triển bền vững, kế toán xanh không còn là lựa chọn mà là xu thế tất yếu. Để đưa mô hình này đi vào thực tiễn, cần triển khai đồng bộ các giải pháp ở nhiều cấp độ:
Từ góc độ quản lý nhà nước
Nhà nước đóng vai trò trung tâm trong định hướng và kiến tạo môi trường pháp lý cho kế toán môi trường phát triển. Trước hết, cần nhìn nhận rõ rằng xanh hóa hệ thống kế toán là yếu tố không thể tách rời trong chiến lược phát triển bền vững quốc gia. Việc áp dụng kế toán xanh không chỉ mang tính định hướng mà cần được quy định rõ ràng trong luật, với lộ trình triển khai hợp lý.
Các cơ quan quản lý cần:
- Bổ sung khung pháp lý: Hoàn thiện hệ thống chuẩn mực và quy định về kế toán môi trường, đảm bảo tính khả thi và dễ tiếp cận đối với doanh nghiệp.
- Tăng cường công cụ điều tiết: Áp dụng linh hoạt các chính sách thuế môi trường, phí xử lý chất thải, và cơ chế xử phạt vi phạm môi trường để tạo áp lực tích cực lên hành vi doanh nghiệp.
- Khuyến khích doanh nghiệp tiên phong: Xây dựng cơ chế ưu đãi tín dụng, biểu dương, hoặc miễn giảm thuế cho những doanh nghiệp áp dụng hiệu quả kế toán xanh trong thực tế.
Từ hệ thống giáo dục và đào tạo
Đào tạo nguồn nhân lực là yếu tố then chốt để hiện thực hóa kế toán xanh. Tuy một số trường đã bước đầu đưa nội dung kế toán môi trường vào chương trình học, nhưng vẫn còn thiếu chiều sâu và chưa sát với thực tiễn.
Giải pháp bao gồm:
- Xây dựng giáo trình bài bản: Đưa khái niệm kế toán xanh vào giảng dạy với nền tảng lý luận vững chắc, bám sát các quy định pháp luật hiện hành và xu hướng quốc tế.
- Phát triển giảng viên chuyên ngành: Đào tạo đội ngũ giảng viên không chỉ giỏi lý thuyết kế toán mà còn am hiểu thực tiễn quản trị môi trường, vận dụng linh hoạt các công cụ kế toán trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0.
- Kết nối doanh nghiệp – nhà trường: Thiết kế các chương trình thực tập, nghiên cứu tình huống từ doanh nghiệp để sinh viên tiếp cận thực tế và tăng khả năng ứng dụng kiến thức.
Từ chính bản thân cộng đồng doanh nghiệp
Doanh nghiệp là chủ thể triển khai trực tiếp kế toán xanh, do đó cần thay đổi tư duy trong quản trị, coi việc ghi nhận chi phí môi trường và trách nhiệm xã hội là phần tất yếu trong báo cáo tài chính.
Một số đề xuất thực tế gồm:
- Nâng cao nhận thức cấp quản trị: Ban lãnh đạo cần hiểu rõ rằng chi phí đầu tư cho kế toán môi trường thực ra giúp tiết kiệm chi phí pháp lý, giảm thiểu rủi ro môi trường, và gia tăng uy tín thương hiệu trong dài hạn.
- Đầu tư vào nhân sự chuyên trách: Thiết lập hoặc nâng cao năng lực cho bộ phận kế toán trong doanh nghiệp, chú trọng tuyển dụng hoặc đào tạo nhân viên kế toán môi trường có kiến thức chuyên môn và khả năng phân tích dữ liệu môi trường – tài chính.
- Gắn kế toán xanh với chiến lược phát triển bền vững: Tích hợp các chỉ số môi trường (ESG) vào hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động, từ đó giúp doanh nghiệp ra quyết định đầu tư phù hợp với xu hướng toàn cầu.
Kế toán xanh là chìa khóa để doanh nghiệp kiến tạo giá trị dài hạn, đồng thời khẳng định vị thế trong thời đại kinh tế tuần hoàn. Nếu bạn đang tìm kiếm hướng đi bền vững và đột phá cho tổ chức của mình, đừng ngần ngại bắt đầu từ những thay đổi nhỏ nhưng có sức lan tỏa lớn như áp dụng kế toán xanh ngay hôm nay.